Autor: kancelariaDziedziczenie gospodarstwa rolnego do 14 lutego 2001 r. a pominięcie gospodarstwa przy spadkobraniu
Według danych aktualnych na rok 2018 liczba gospodarstw rolnych w Polsce wynosiła ponad 1,4 mln. Są to liczby nieporównywalnie mniejsze występujących w latach 90. XX wieku, kiedy to, przykładowo w 1990 r., liczba gospodarstw rolnych indywidualnych wynosiła niespełna 4 mln.
Niemała część gospodarstw rolnych stanowi spuściznę po rodzicach lub dziadkach, którzy zamieszkiwali na wsiach lub małych miejscowościach, utrzymując się z prowadzenia gospodarstwa rolnego. Często gospodarstwa rolne, w szczególności te mniejsze, popadają w zapomnienie wśród członków rodziny, dlatego zdarza się, iż spadkobiercy nie są świadomi, iż spadkodawca lub jego przodkowie byli właścicielami gospodarstwa rolnego, a więc gruntów rolnych wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem.
Zasady dziedziczenia gospodarstw rolnych mogą być skomplikowane. Zgodnie bowiem z art. 1059 Kodeksu cywilnego spadkobiercy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli w chwili otwarcia spadku:
- stale pracują bezpośrednio przy produkcji rolnej albo
- mają przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej, albo
- są małoletni bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo
- są trwale niezdolni do pracy.
Innymi słowy, dany spadkobierca w chwili śmierci spadkodawcy musiał spełniać jedną z powyższych przesłanek, aby dziedziczyć gospodarstwo. Zasady te zmieniły się, kiedy to Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 31 stycznia 2001 r. (P 4/99) uznał art. 1059 Kodeksu cywilnego za niezgodny art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 21 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, wskazując, iż wskazana regulacja prawna rażąco nierówno traktuje spadkobierców. W konsekwencji powyższego, Trybunał Konstytucyjne orzekł również, że od 14 lutego 2001 r. wskazane w wyroku przepisy nie mogą być już stosowane. Oznacza to, iż określone powyżej zasady dziedziczenia stosuję się spraw, w których otwarcie spadku (śmierć spadkodawcy) nastąpiło przed 14 lutego 2001 r.
Powyższe ma zatem zasadnicze znaczenie, kiedy członkowie rodziny przypomną sobie, iż ich przodek, który zmarł przed 14 lutego 2001 r., był właścicielem gospodarstwa rolnego, a nie znalazło to odzwierciedlenia w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku. W orzeczeniu o stwierdzeniu nabycia spadku, aby dziedziczyć gospodarstwo rolne, nie wystarczy bowiem ogólna sentencja, iż spadek po zmarłym dziedziczy w całości określona osoba. Dziedziczenie gospodarstwa rolnego stanowi osobny punkt sentencji postanowienia sądu, który określa, jaki konkretnie spadkobierca dziedziczy gospodarstwo rolne (w przypadku spadków otwartych od 14 lutego 2001 r. wystarczy ogólna sentencja o dziedziczeniu majątku jako całości).